Author :
Abstract
İslam coğrafyasında on sekizinci yüzyılın sonlarında, iç ve dış nedenlerle askeri alanda başlayan modernleşme hareketleri, on dokuzuncu yüzyılla birlikte bir ivme kazanmıştır. Bu dönemde yaşanan değişim ve dönüşüm tek bir alanla sınırlı kalmayıp, toplumsal, ekonomik ve siyasal alanları içeren daha kapsamlı bir hal almıştır. Osmanlı modernleşmesinin etkileri zihinsel alana yansıyarak muhalif bir aydınlar grubu ortaya çıkarmıştır. Aynı dönemde Rusya’da Müslümanların içinde bulundukları durum Ceditçilerin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Bu çalışmada tarihsel karşılaştırmalı yöntemle Jön Türkler ve Ceditçilik hareketlerinin benzerlik ve farklılıkları birincil ve ikincil kaynaklar üzerinden incelenmektedir. Karşılaştırma unsuru olarak bu hareketlerin siyasal hedefleri, din algıları, toplumsal ve entelektüel kökenleri ele alınmaktadır.
Keywords
Abstract
Modernization movements within the military that started due to both internal and external reasons in the late 18th century, gained a momentum in the 19th century, in the Islamic geography. The change and transformation experienced in this period was not limited to a single area, but became more comprehensive including social, economic and political area. The effect of the Ottoman modernization reflected on the intellectual area and led to the formation of an opposing intellectual group. During the same period, the situation Muslims were facing in Russia pave the way for the emergence of Jadidists. In this study, the similarities and differences of the Young Turks and the Jadidism movements are examined through primary and secondary sources with historical comparative method. As an element of comparison, the political objectives, religious perceptions, social and intellectual origins of these movements are discussed.
Keywords
- Ahmad, F. (2006). Bir Kimlik Peşinde Türkiye (Çev: S. C. Karedeli). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
- Ahmad, F. (2006). Bir Kimlik Peşinde Türkiye (Çev: S. C. Karedeli). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. Ahmad, F. (2008). Modern Türkiye’nin oluşumu. İstanbul: Kaynak Yayınları.
- Ahmedov, B., & Münirov, Z. (1996). El- Arab ve’l-İslâm fî Özbekistan. Beyrut: Şirketü’l Matbuat Li’t-Tevi’ Ven-Neşr.Akpınar, Y. (2008). İsmail Gaspıralı Seçilmiş Eserleri (Dil, Edebiyat, Seyahat Yazıları). İstanbul: Ötüken Yayınları. Akşin, S. (2017). Jön Türkler ve İttihat ve Terakki. Ankara: İmge Kitapevi.
- Akyıldız, A. (2011). Tanzimat. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 40, ss. 1-10). Ankara: TDV Yayınları.Akyol, T. (1993). Cedidçilik. TDV İslâm Ansiklopedisi (C.7, ss. 211-213). Ankara: TDV Yayınları.
- Alkan, M. (2008). Osmanlı İmparatorluğu’nda Modernleşme ve Eğitim. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 12, 9-84. Andican, A. (2003). Cedidizm’den Bağımsızlığa Hariçte Türkistan Mücadelesi. İstanbul: Emre Yayınları.
- Berkes, N. (2019). Türkiye’de çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Bigi, M. Z. (2009). Mâverâünnehir. Basıma Hazırlayan: Ahmet Kanlıdere, İstanbul: Kitabevi. Bora, T. (2018). Cereyanlar: Türkiye’de Siyasal İdeolojiler. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Burak, D. M. (2003). “Osmanlı Devleti’nde Jön Türk Hareketinin Başlaması ve Etkileri”, OTAM, Sayı 14, 291-318.
- Coşkunaslan, H. (1999). Türkistan Bağımsız Hareketinde Münevver Kâri ve İttihat Terakki, Baymirza Hayıt Armağanı, Ed: Rasim Ekşi ve Erol Cihangir, İstanbul: Turan Kültür Vakfı ve Hoca Ahmet Yesevi Kültür Vakfı.
- Davison, R. H. (2005). Osmanlı İmparatorluğu’nda reform: 1856-1876 (Çev: O. Akınhay,). İstanbul: Agora Kitaplığı.
- Davutoğlu A. (2012) Türk Konseyi Dışişleri Bakanları Konseyi’nde Yaptıkları Konuşma, Bişkek. Türkiye CumhuriyetiDışişleri Bakanlığı. https://www.mfa.gov.tr/disisleri-bakani-sayin-ahmet-davutoglu_nun-turk-konseyi-disisleri- bakanlari-konseyi_nde-yaptiklari-konusma_-22-agustos-2012_-bis.tr.mfa Erişim Tarihi: 01.05.2022.
- Devlet, N. (1988), İsmail Bey Gaspıralı (1851-1914), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
- Encausse C. H. (1988). Islam and the Russian Empire: Reform and Revolution in Central Asia, Berkeley and Los Angeles: University of California Press.
- Erşahin S. (2008). Fıtrat’ın Türkistan için 2. Meşrutiyet Mahrecli Tecdid Teklifi Üzerine, Bilig, Güz / Sayı 47: 21-44.
- Gaspıralı, İ. (1909). Gaspıralı’nın İstanbuldaki Konferansı. http://www.ismailgaspirali.org/gaspiralinin-istanbuldaki- konferansi-85/ Erişim Tarihi: 01.05.2022
- Georgeon, F. (2006). Sultan Abdülhamid (Çev: Ali Berktay). İstanbul: Homer Kitabevi.
- Hanioğlu, Ş. (1985). Jön Türk Basını. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi (C. 3, ss. 844-850). İstanbul:İletişim Yayınları.Heper, M. (2018). Türkiye’de Devlet Geleneği. Ankara: Doğu Batı Yayınları.Kaçmazoğlu, H. B. (2009). Bazı Bilim İnsanlarının Türkiye’deki Siyasal Düşün Tarihine Katkıları Üzerine Bir Deneme. Ed.T.Bora & M. Gültekin. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Serisi: Dönemler ve Zihniyetler (C. 9, ss. 233-249). İstanbul:Kadyrov, M. (2014). Kırgızistan’da Ceditcilerin Eğitim Alanındaki Faaliyetleri, Dini Araştırmalar, Cilt: 17, Sayı: 45, 159-172.Kalkan, İ. (2000). Sovyet Dönemi Öncesi Orta Asya Aydınları ve Değişim. A.Ü., Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 14. 285-97.
- Kanlıdere, A. (2005). Kadimle Cedit Arasında Musa Cârullah, İstanbul: Dergâh Yayınları
- Kasımov, B. Dilimiz ve Edebiyatımız”, http://www.edebi.net/index.php/kardes-edebiyatlar/oezbek-edebiyat/20-21- as- r/1018-mirmuhsin-shermuhamedov-1895-1929, Erişim Tarihi: (01.05.2022).
- Kaya H. (1997). Arabs and Young Turks: Ottomanism, Arabism, and Islamism in the Ottoman Empire 1908-1918. Berkeley: University of California Press.
- Keller S. (2001). To moscow, not mecca: The soviet campaign against ıslam in central asia, 1917-1941. Greenwood Publishing Group.
- Khalid, A. (1998). The Politics of Muslim Cultural Reform: Jadidism in Central Asia. Berkeley: University of California Press. Kırımlı H. (1996). National movements and national identity among the Crimean Tatars: (1905-1916). Leiden: Brill.
- Kimmage, D. (2005). Central Asia: Jadidism- Old Tradition of Renewal. http://www.rferl.org/content/article/1060543.html. Erişim Tarihi: 01.06.2022.
- Lewis, B. (2008). Modern Türkiye’nin Doğuşu (Çev: B. Turna). Ankara: Arkadaş Yayınevi.
- Maraş, İ. (2007). İdil-Ural Bölgesi Müslümanları ve Ceditçilik Düşüncesi, Uluslararası Türk Dünyasının İslamiyet’e Katkıları Sempozyumu, 31 Mayıs-1 Haziran, Isparta. Türkiye. 93-95.
- Mardin, Ş. (2017). Jön Türklerin Siyasi Fikirleri: 1895-1908. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Mardin, Ş. (2012). Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu, (çev: M. Türköne, F. Uyan, İ. Erdoğan), İstanbul: İletişim Yayınları.Nagayev, S. (Ocak-Mart, 1994). Dilde, Fikirde, İşte Birlik (Gaspıralı ve Türkistan). Kardaş Edebiyatlar, Sayı: 26, s. 8-14. http://www.ismailgaspirali.org/dilde-fikirde-iste-birlik-gaspirali-ve-turkistan-88/ Erişim Tarihi:01.05.2022.
- Onaran, B. (2018). Padişahı devirmek. Osmanlı ıslahat çağında düzen ve muhalefet: Kuleli (1859), Meslek (1867). İstanbul: İletişim Yayınları.
- Ortaylı, İ. (2018). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: Kronik Kitap.
- Pappe, I. (2006). A History Of Modern Palestine: One Land, Two Peoples. New York: Cambridge University Press.
- Roshwald, A. (2001). Ethnic Nationalism and the Fall Of Empires: Central Europe, Russia, and the Middle East, 1914- 1923. New York: Routledge.
- Topçubaşov, A. (2012). Dokumentı iz Liçnık Arkiviv 1903-1934, Moskva: Sosialnaya Politiçeskaya MISL.
- Turfan, N. M. (2000). Rise of the Young Turks: Politics, the Military and Ottoman Collapse. New York: I. B. Tauris.
- Vurgun, S. Y. (2014). Türkistan’da “Ceditçilik Hareketinin Etkisinde Tiyatro”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 16, Sayı: 2, 219-232.
- Zürcher E. J., (2010). The Young Turk Legacy and Nation Building: From the Ottoman Empire to Atatürk’s Turkey. New York: I. B. Tauris.
- Zürcher, E. J. (2000). Modernleşen Türkiye Tarihi (Çev: Y. S. Gönen). İstanbul: İletişim Yayınları.
