Kaos Teorisi, Karmaşıklık Teorisi, Karmaşık Uyarlamalı Sistemler: Sağlık Hizmetleri Açısından Bir Derleme
Author :
Abstract
Kaos ve karmaşıklık teorileri doğrusal olmayan bilim yaklaşımından doğmuştur. Kaos teorisinde de asıl olan her şeyin birbiri ile ilişki içinde olduğu ve bu ilişkilerin sürekli değiştiği, küçük şeylerin domino etkisi yaratarak büyük sonuçlar doğurabileceğidir. İnsanoğlu, bu sitemler ile ilgili çok sayıdaki tüm değişkenleri kapsayacak kadar analiz metoduna sahip olamadığı için, sistemler hakkında yapacağı öngörüler hatalı sonuçlar verebilir. Kaos bu noktada doğar. Kaosla yakından bağlantılı başka bir kavram da doğrusal olmayan dinamikleri ve gelişim özellikleri olan sistemlerin çalışmasını kapsayan karmaşıklıktır. Karmaşık sistemler yaklaşımının kritik noktası, politik, sosyal veya kültürel düzenlerin gelişimine makroskopik bakış açısıdır. Sağlık hizmetleri karmaşıklık bilimini kullanışlı bir araç haline getiren bazı özelliklere sahiptir. Hizmet sunucu ile hizmeti alan arasındaki bilgi asimetrisi, önemli derecede teknolojik ve profesyonel heterojenlik ve mevcut yönetimsel ve politik meselelerin kültürel çevre içindeki sağlık hizmetinin geçmişinin sonucu olması bu özellikler arasındadır. Bu çalışmanın amacı kaos ve karmaşıklık teorilerini ve karmaşık uyarlamalı sistemleri açıklayarak sağlık hizmetlerini bu teoriler açısından değerlendirmektir. Çalışma sonucunda, literatürde sağlık hizmetlerinde kaos ve karmaşıklık teorileri işleyen çalışmalara bakıldığında çoğunun sağlık kurumlarının hangi yönlerden karmaşıklık biliminin özelliklerine sahip olduklarını açıklamaya yönelik teorik çalışmalar olduğu görülmektedir.
Keywords
Abstract
Chaos and complexity theories are born from a non-linear science approach. In Chaos theorem, it is clear that everything that really is related to each other and that these relations are constantly changing, small things can have great consequences by creating a domino effect. Because human beings can not have the analysis method for these systems, the predictions about the systems can give incorrect results. Chaos arises at this point. Another concept closely related to chaos is the complexity involving the operation of systems with nonlinear dynamics and developmental characteristics. The critical point of the complex systems approach is the macroscopic view of the development of political, social, or cultural arrangements. Health care has some features that make science of complexity a useful tool. These fetures are, information asymmetry between service provider and service area,technological and professional heterogeneity at a significant level, current administrative and political issues are the result of the past of health care in the cultural environment. The aim of this study is to evaluate the theories of health services by explaining theories of chaos and complexity and complex adaptive systems. As a result of the study, it is seen that, in the literature, studies that study chaos and complexity theories in health services are theoretical studies to explain in which aspects the health institutions have the characteristics of science of complexity.
Keywords
- Altun, S. A. (2001). Kaos ve Yönetim. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, Dönem: Güz,
- Altun, S. A. (2001). Kaos ve Yönetim. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, Dönem: Güz, Sayı:28, ss. 451-469.
- Bechtold B.L. (1997). Chaos Theory as a Model for Strategy Development. Empowerment in Organizations, Vol. 5, Iss., ss.196-200.
- Begun, J. W., Zimmerman, B. ve Dooley, K. (2003). Health Care Organizations as Complex Adaptive Systems. Advances in Health Care Organization Theory, ss.253-288.
- Begun, James W. ve Luke, Roice D. (2001). Factors Underlying Organizational Change in Local HealthCare Markets, 1982-1995, Health Care Management Review, Volume 26(2), Spring 2001, pp 62-72.
- Bütz, M. R. (1997). Chaos and complexitv: Implication for psvchological theorv and practice. Washington, OC: Taylor and Francis Publishers.
- Dolan S.L., Garcia S. ve Auerbach A., (2003). Understanding and Managing Chaos in Organisations, International Journal of Management, 20(1); ss.23-35.
- Ertürk, A. (2012). Kaos Kuramı: Yönetim ve Eğitimdeki Yansımaları. Kastamonu Eğitim Dergisi, Cilt:20 No:3, ss. 849 – 868.
- Fettahoğlu, S. (2009). Pay Senedi Fiyatlarının Tahmin Edilebilirliği: Kaos Kuramı Yaklaşımı. Mufad Dergisis, Sayı: 43, ss. 237-243.
- Goulielmos A. M. ve Giziakis C. B. (2002). Marine Accident Prevention: An Evaluation of the ISM codeby the Fundamentals of the Complexity Theory, Disaster Prevention and Management; 11, 1; ss.18-32. Gürsakal N. (2007). Sosyal Bilimler Karmaşıklık ve Kaos. 1. Basım. Nobel Yayın Dağıtım, Ankara.
- Haigh C. (2002). Using chaos theory: the implications for nursing. Journal of Advanced Nursing, 37(5), 462-469
- Kaçmaz G. (2006). Sosyolojide Yeni Arayışlar: Kaos Teori’sinin Sosyolojiye Sunduğu İmkanlar Üzerine Bir Deneme. İstanbul Kültür Üniversitesi Dergisi, 2006/3, ss. 113-118.
- Kernick, D. (2006). Wanted—new methodologies for health service research. Is complexity theory the answer? Family Practice, Vol. 23, ss.385–390.
- Lindsay, J. S. (1991). The "Chaos" pattem in Piaget's theory of cognitive development. Boston, MA.
- McDaniel, R. R. ve Driebe, D. J. (2001). Complexity Science and Health Management. Journal of Advances in Health Care Management, Vol.:2, ss.11-36.
- McIndoe B.W. (2005). JECHO: A New Implementation of Holland.s Complex Adaptive Systems modelwith the Aim of Seeking Answers to Some Fundamental Open Questions. Master Thesis. The University of Liverpool.
- Mendenhall M. E. (1999). On the Need for Paradigmatic Integration in International Human Resource Manegement. Management International Review, Special Issue, 1999/3, 39, pp.65-87.
- Mutlu A. ve Sakınç İ. (2006). Yönetimde Kaos. Journal of Istanbul Kultur University, 2006/3, pp. 1-12.
- Neumann F.X. (1997). Organizational Structures to Match the New Information-rich Environment: Lessons from the Study of Chaos, Public Productivity & Management Review, Vol. 21, Iss. 1, p.86
- Reigeluth C.M. (2004). Chaos Theory and the Science of Complexity: Foundations of Transforming Education. http://www.indiana.edu/~syschang/decatur/documents/chaos_reigeluth_s2004.pdf
- Resnicow, K. ve Vaughan, R. (2006) A chaotic view of behavior change: a quantum leap for health promotion. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 3(25), ss.1-7.
- Sellnow T.L., Seeger M.W. ve Ulmer R.R. (2002). Chaos Theory, Informational Needs, and Natural Disasters. Journal of Applied Communication Research, Vol. 30, No.4, pp. 269-292.
- Shipengrover, J. A. ve Conway, J. A. (1996). Expecting excellence: Creating order out of chaos in a school district. Thousand Oaks, CA: Corwin Press, Ine.
- Thietart R.A. ve Forgues B. (1995). Chaos Theory and Organization. Organization Science, Vol.6, No.1, pp.19-31.
- Tosun, T. (2006). Türev Araçlar, Kaos Teorisi Fraktal Yapıların Vadeli İşlem Zaman SerilerindeUygulanması. Marmara Üniversitesi, Bankacılık ve Sigortacılık Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.Türkoğlu, İ. ve Toraman, S. (2007). Karar Ağaçları ve Fraktal Analiz Kullanılarak Histopatolajikİmgelerin Sınıflandırılması. Gazi Üniversitesi Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 22, No 4, 753-758.
- Ural, Ş. (2007). Kaos: Yeni Bir Paradigma mı?. (8 Mart 2007 tarihinde Süleyman Demirel Üniversitesi Felsefe Bölümü Felsefese Toplantısı Konuşma Metni.), www.flsfdergisi.com/sayi5/101-114.pdf
- Valle, V. (2000). Chaos, Compelxity and Deterrence. National Defence Univ. Washington, DC. http://www.au.af.mil/au/awc/awcgate/ndu/valle.pdf
- Wah L. (1998). Welcome to the Edge. Management Review, 87, 10, p.26.
- Litaker, D., Tomolo, A., Liberatore, V., Stange, K.C. , Aron, D. (2006). Using Complexity Theory to BuildInterventions that Improve Health Care Delivery in Primary Care. J GEN INTERN MED, Vol:21, ss.30– 34.
- Wilding R. D. (1998). Chaos Theory: Implications for Supply Chain Management. International Journal of Logistic Management, Vol.9, No.1, pp. 43-56.
