Author :
Abstract
Siyaset ile bürokrasi arasındaki ilişkilerin yasal kurum ve kurallar etrafında şekillenmesi ideal tip bürokrasilerin özelliklerindendir. Buna karşın siyasetin bürokrasi üzerindeki yoğun etkisi ve gayri şahsi ilişkiler, patrimonyal bürokrasileri ortaya çıkarır. Günümüzde bu tarz ilişkilerin söz konusu olduğu ülkelerde yasal-rasyonel kurumların bulunmasının yanı sıra kişisel ilişki ağlarının bürokrasiyi şekillendirmesi neopatrimonyal bir yönetim tarzının benimsendiğini ortaya koyar. Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra ortaya çıkan bağımsız Orta Asya ülkelerinin yönetim tarzında bazı benzerlikler ve farklılıklar vardır. Kırgızistan’ın bağımsızlığını kazanmasından sonra ortaya çıkan siyaset-bürokrasi ilişkisini temellendiren unsurların başında klan siyaseti, bölgesel ve yerel liderlik yapıları, hemşericilik ve akrabalık ilişkileri gelmektedir. Bu çıkar gruplarının cumhurbaşkanı etrafında kümeleşmesiyle ortaya çıkan bu ilişkiler, kamu kurumlarındaki insan kaynakları politikalarını doğrudan etkilemektedir. Bu durum kurumlardaki yolsuzlukların önünü açan en önemli etkenlerden kabul edilmektedir. Neopatrimonyalizm teorisi temeline oturtulan bu çalışmada Kırgızistan’daki bürokratik kurumların siyasi aktörlerin güdümüne girerek asli vazifesi olan kamu hizmetlerinin aksatılmasına neden olduğu yapılan literatür taraması ve mülakatlar neticesinde ortaya koyulmuştur.
Keywords
Abstract
One of the characteristics of ideal type bureaucracies is that the relations between politics and bureaucracy are shaped on the basis of legal institutions and rules. On the contrary, the intense influence of politics on bureaucracy and impersonal relations reveal patrimonial bureaucracies. Today, the existence of legal-rational institutions in countries where such relationships take place, as well as the formation of bureaucracy by personal relations networks reveal that a neopatrimonial management style has been adopted. There are some similarities and differences in the management style of the Central Asian countries that emerged after the collapse of the Soviet Union. Clan politics, regional and local leadership structures, fellowship and kinship relations are the main factors that base the politics-bureaucracy relationship that emerged after Kyrgyzstan's independence. These relations, which emerge as these interest groups cluster around the president, directly affect the human resources policies in public institutions. This situation is regarded as one of the most important factors that paves the way for corruption in institutions. This study is based on the theory of neopatrimonialism. It has been determined that bureaucratic institutions in Kyrgyzstan are under the control of political actors, and public services, which is the main duty of the bureaucracy, cause disruptions.
Keywords
- etkili olduğunu vurgulamıştır (Bredihina, 2020).
- Kırgızistan’da kamu hizmeti sistemi patrimonyal temel üzerine oturtulmuş, ülke kaynaklarının devletin kurumlarında patron-müşteri ilişkisi çerçevesinde tahsis edildiği bir siyasal sistemin varlığından söz edilebilmektedir. Bu sistem içinde memurlar için resmi kurallar ve gayri resmi veya şahsi ilişkiler arasında bir ayrım söz konusu değildir. Kamu kurumlarındaki yöneticilerin asıl amacı kurum veya devlet çıkarları için hareket etmekten çok şahsi zenginlik edinmektir (Liebert, 2014, s. 409). Böyle bir yapıdaki kurum içinde yöneticisinin işe alımlar veya işten çıkarmalar konusunda etkisi önem arz etmektedir. Bir devlet kuruluşu olan Kırgız Kömür İşletmeleri’nde iktidar değişimi sonrasında işinden çıkarılan Mirgül İsabekova (2020) bu durumu şu şekilde özetlemiştir:
- “Bir devlet kuruluşu olan ‘Kırgız Kömür’de ailemin tanıdıkları aracılığıyla 2015 yılında işe başladım. Söz
- kendi aralarında anlaşmak suretiyle farklı kurumları paylaşmaktadırlar. 2017 yılında gerçekleşen
- Fakat kısa bir süre sonra kuruma yeni alımların olduğunu öğrendim.” Jurayev (2020) ise ülkenin bürokratik kurumlarındaki işten çıkarma uygulamalarına ilişkin şunları belirtmiştir:
- Mahkemelere olan güvensizlik nedeniyle işten çıkanlar yargı yolunu genellikle kullanmamaktadırlar.” Kırgızistan’da siyasi ve bürokratik yolsuzlukların yaygın olduğu bilinen bir gerçektir. Devlet kurumlarındaki pozisyonların birtakım yolsuzluk çerçevesinde yöneticinin ait olduğu klan, bölge, şehir gibi ortak grup içinde dağıtılmasının yanı sıra bu grup dışındaki kişilerin söz konusu pozisyonları satın alması da yaygın görünen uygulamalardandır. Toplum içinde kamu kurumlarında bir işe yerleşmenin belli bir maddi bedel gerektirdiği bilinmektedir. Öyle ki öğretmenlik mesleğinden en yüksek devlet memurluğuna kadar olan pozisyonların getirisi hesaplanarak bir satış bedeli oluşturulmuş durumadır (Liebert ve Tiulegenov, 2013, s. 93-94). Çokgezen, İçişleri Bakanlığı bünyesindeki pozisyonların getirisine göre 100 ila 50 000 dolar arasında satıldığını belirtmiştir. Yapılan bu ödemelerin, söz konusu görev esnasında yolsuzluklardan elde edilecek olan maddi kazanç sayesinde kısa sürede çıkarılabildiğini vurgulamıştır. Zira alt ve üst düzey bürokratik kurumlarda, yapılacak işin önemine göre rüşvetin oranı da değişmektedir (Çokgezen, 2004, s. 91-92). Siyaset bilimi uzmanı Emilbek Jurayev (2020) ülkedeki resmi kadrolaşma politikalarına karşı olarak gerçekleşen uygulamaları şu şekilde örneklendirmiştir:
- Akçakaya, M. (2016) “Bürokrasi Kuramları ve Türk Kamu Yönetiminde Bürokratik Sorunlar”. Gazi Üniversitesi İktisadi ve
- İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 18 (3): 669-694. Alkan, H. (2012). “Otoriter Yapılanma – Siyasal İstikrarsızlık Ayrımında Kırgızistan’da Anayasal Değişim”, Orta Asya’da
- Siyaset ve Toplum: Demokrasi, Etnisite ve Kimlik, Der. M. Turgut Demirtepe. 1-29. Ankara: USAK Yayınları. Aydın, R. (2017). “Bürokrasiyi Toplumsal ve Siyasal Boyutuyla Ele Alan Kuramsal Yaklaşımlar”. Hitit Üniversitesi Sosyal
- Bilimler Enstitüsü Dergisi. 10 (2): 993-1005. Azattyk Kyrgyzstan. (2009). “O. Tekebayev: V Kırgızstane ustanovilsya nepotizm (O. Tekebayev: Kırgızistan’da nepotizm
- kuruldu)”. Erişim tarihi: 17.11.2020.. https://rus.azattyk.org/a/3056335.html Bach, D. C. (2011). “Patrimonialism and neopatrimonialism: comperative trajectories and readings”, Commonwealth &
- Comperative Politics. 49 (3): 275-294. Baimyrzaeva, M. (2011). “Analysis of Kyrgyzstan’s administrative reforms in light of its recent governance challenges”.
- International Public Management Review. 12 (1): 22-47. Bekbolotov, K. (2007). On the path to ideal bureaucracy: The future of public service in Kyrgyzstan. Bishkek: Institute for
- Public Policy. Bratton, M. ve Van de Walle, N. (1994). “Neopatrimonial Regimes and Political Transition in Africa”, World Politics. 46
- (4): 453-489. Çevikbaş, R. (2014). “Bürokrasi Kuramı ve Yönetsel İşlevi”, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi. 3 (2): 75-102. Çokgezen, M. (2004). “Corruption in Kyrgyzstan: the facts, causes and consequences”. Central Asian Survey. 21 (1): 79
- 94. Dursun, D. (1992). “Bürokrasi Teorisi ve Yönetim”, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi. 37-38: 133-149. Erdman, G. ve Engel, U. (2007) “Neopatrimonialism Reconsidered: Critical Review and Elaboration of an Elusive
- Concept”. Commonwealth and Comperative Politics. 45 (1): 95-119. Eryılmaz, B. (2012). Kamu Yönetimi: Düşünceler, Yapılar, Fonksiyonla., Kocaeli: Umuttepe Yayınları. Fisun, O. (2012). “Rethinking Post-Soviet Politics From a Neopatrimonial Perspective”, Demokratizatsiya: The Journal of
- Hegel, G. W. F. (2001) Philosophy of Right. Kitchener: Batoche Books.
- Ilkhamov, A. (2007) “Neopatrimonialism, interest groups and patronage networks: the impasses of the governance
- system in Uzbekistan”, Central Asian Survey. 26 (1): 65-84. İbraimov, O. (2019). “Podsudnıye Prezidentı Kırgızstana. To li yeşyo budet? (Kırgızistan’ın Yargıdaki Cumhurbaşkanları.
- Tekrar olacak mı?)”. Azattyk Kyrgyzstan. https://rus.azattyk.org/a/29952556.html (Erişim Tarihi: 17.11.2020). Kırgız Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı. Kırgız Respublikasının Emgek Kodeksi (Kırgız Cumhuriyeti İş Kanunu),
- http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ky-kg/1505 (Erişim Tarihi: 10.09.2020). Kırgız Cumhuriyeti Devlet Personel Servisi. Kırgız Respublikasının Mamlekettik Kadr Kızmatı Cönündö Cobo (Kırgız
- 23.09.2020). Kunysz, N. (2012) “From sultanism to neopatrimonialism? Regionalism within Turkmenistan”. Central Asian Survey. 31
- Lai, J. (2014). ““Patrimonial Bureaucracy” and Chinese Law: Max Weber’s Legacy and Its Limits”. Modern China. 41 (1):
- 40-58. Liebert, S. (2014). “Challenges of Reforming the Civil Service in the Post-Soviet Era: The Case of Kyrgyzstan”. Review of
- Public Personnel Administration. 34 (4): 403-420. Liebert, S. ve Tiulegenov, M. (2013). “Public Administration in Kyrgyzstan”. Public Administration in Post-Communist
- Countries. 69-99. Ed. S. Liebert, S. Condrey ve D. Goncharov. New York: CRC Press. Livşin, A. (2018). “Kommunistiçeskaya partiya v sisteme vlasti v SSSR (SSCB Yönetim Sisteminde Komünist Parti)”, Konturı
- Globalnıh Transformatsii. 11 (2): 13-35. Martini, M. (2013). “Overview of corruption and anti-corruption in Kyrgyzstan”. U4 Expert Answer. Transparency Melnikov, K. (2017). “Klientalizm kak opredelyayuşaya çerta neopatrimonalnıh rejimov (Neopatrimonyal rejimlerin ayrıt
- edici özelliklerinden olarak klientalizm)”, Voprosı Uprvaleniya. 25 (1): 71-78. Melnikov, K. (2018). “Neopatrimonializm: Klassifikatsiya kak sposop preodoleniya kontsepynıh natyajek
- (Neopatrimonyalizm: Kavram stresini aşmak için bir sınıflandırma)”. Polis. Political Studies. (2): 68-81. Peachey, J. T. (2006). “Becoming Bureaucracy: Paradox As Process”. The Cambridge Journal of Anthropology. 26 (1): 24
- 50. Sager, F. ve Rosser, C. (2009). “Weber, Wilson, and Hegel: Theories of Modern Bureaucracy”. Public Administration
- Review. 69 (6): 1136-1147. Shaw, C. K. Y. (1992). “Hegel’s Theory of Modern Bureaucracy”. The American Political Science Review. 86 (2): 381-389. Sultanbekov, K. (2016). “Patrimonializm i osobennosti skladıvaniya patrimonialistiçeskih otnoşeniy v Kırgızstane
- (Kırgızistan’da patrimonyalizm ve patrimonyalist ilişkilerin oluşumu)”, Nauka, Tehnika i Obrozovanie, 28 (10): 108- Şkel, S. (2016). “Neopatrimonalnıye praktiki i ustoyçivost avtoritarnıh rejimov Evrazii (Avrasyanın otoriter rejimlerinin
- neopatrimonyal uygulamaları ve sürdürülebilirliği)”. Politiya. 83 (2): 94-107. Voslenskiy, M. (1990). Nomenklatura: Gospodstvuyuşiy klass Sovyetskogo Soyuza (Nomenklatura: Sovyetler Birliği’nin
- Yönetici Sınıfı). London: OPI. Weber, M. (2004). Sosyoloji Yazıları. Çev. Taha Parla. İstanbul: İletişim Yayınları Weber, M. (2012). Ekonomi ve Toplum. İstanbul: Yarın Yayınları. Weber, M. (2017). Meşru Egemenlik. Çev. Latif Boyacı. İstanbul: Yarın Yayınları. Weingrod, A. (1968). “Patronage, and Political Parties”, Comperative Studies in Society and History. 10 (4): 377-400. Mülakatlar Çotayev, Z. Mülakat: Ömer Faruk Karaman, Bişkek, 16.11.2020. Canuzakov, K. Mülakat: Ömer Faruk Karaman, Bişkek, 19.11.2020. Mokeyev, A. Mülakat: Ömer Faruk Karaman, Bişkek, 11.11.2020. Bredihina, V. Mülakat: Ömer Faruk Karaman, Bişkek, 13 Kasım 2020. İsabekova, M. Mülakat: Ömer Faruk Karaman, Bişkek, 10 Eylül 2020. Jurayev, E. Mülakat: Ömer Faruk Karaman, Bişkek, 3 Kasım 2020. Coldoşov, A. Mülakat: Ömer Faruk Karaman, Bişkek, 27 Kasım 2020.
